PORTAL083: Direktor ste Istorijskog instituta Beograd, da li našim čitaocima možete približiti čime se Institut bavi i kakva je njegova uloga u kontekstu istraživanja naše prošlosti?
Aleksandar Rastović: Istorijski institut Beograd je najveća, najstarija, ali i jedna od najznačajnijih naučnih institucija u Srbiji koja se bavi proučavanjem istorije srpskog naroda, ali i Balkana od ranog srednjeg veka do formiranja prve jugoslovenske države 1918. godine. Institut je osnovan 1947. godine, i tokom svog višedecenijskog postojanja iznedrio je neka od najznačajnijih imena srpske istoriografije poput Mihaila Dinića, Grgura Jakšića, Jorja Tadića, Mite Kostića, Gliše Elezovića, Jovana Radonića, Viktora Novaka, Ilije Sindika, Relje Novakovića, Vladimira Stojančevića, Danice Milić, LJiljane Aleksić Pejković, Slavenka Terzića. Istorijski institut izdaje dva časopisa: Istorijski časopis značajan za proučavanje naše prošlosti sa relevantnom međunarodnom redakcijom i časopis Mešovita građa–Miscellanea koji je važan jer se u njemu objavljuju do sada neobjavljena arhivska dokumenta koja su značajna za izučavanje prošlosti srpskog naroda, ali i drugih balkanskih i evropskih naroda. Istorijski institut je prošle godine povodom sedamdeset pet godina od osnivanja dobio dva važna priznanja. Predsednik Republike Srbije Aleksandar Vučić dodijelio nam je Sretenjski orden, a Ministarstvo prosvete, Svetosavsku nagradu kao najveće priznanje u oblasti prosvete i nauke. Institut ima razvijenu međunarodnu saradnju. Između ostalih potpisali smo protokole o saradnji sa Istorijskim institutom Univerziteta Crna Gora iz Podgorice, Institutom za rusku istoriju i Balkanološkim institutom Ruske akademije nauka, Istorijskim institutom iz Budimpešte, sa kojima već tradicionalno organizujemo naučne skupove pod nazivom Srpsko-mađarski odnosi kroz prošlost. Uspostavili smo saradnju i sa Odeljenjem za slovensku filologiju Filološkog fakulteta Univerziteta u Lođu. Institut ima veoma razvijenu izdavačku delatnost. Tako smo do sada objavili preko 174 monografije, 44 zbornika radova, 20 knjiga izvorne građe.
PORTAL083: Stručnjak ste za međunarodne odnose, pogotovu za odnose Srbije i Velike Britanije; Kakva je uloga Britanije danas na Balkanu i koliki je njen uticaj?
Aleksandar Rastović: Velika Britanija je na Balkanu danas kao i prethodnih dva veka jako prisutna. NJen uticaj se i tada kao i danas ogleda pre svega u sferi politike, ali i u oblastima privrede i kulture. Britanska balkanska politika ustrojena početkom 19. veka počivala je na tri osnovna postulata.
Prvi je princip rusofobije, koji je prisutan i danas naročito zbog situacije u Ukrajini i ta rusofobija nije samo prisutna u okviru političkog establišmenta već je duboko involvirana u sve pore društva u ovoj zemlji (ekonomija, mediji, kultura). Britanci Srbe smatraju „Malorusima“ ili kako je akademik Milorad Ekmečić često isticao Srbi su za Engleze bili „konjovodci ruskih kozaka na toplim morima“. Takav pristup se nažalost nije promenio do naših dana.
Drugi princip je da se onemogući stvaranje jedne velike slovenske države na Balkanu. Britanci su predano radili da svaki pokušaj objedinjavanja slovenskih naroda, a pre svega južnoslovenskih nacija osujete ili unište. Ovde bih posebno istakao njihovu nameru da onemoguće ujedinjenje Srbije i Crne Gore, jer im je jako smetala ta viševekovna težnja ka međusobnom ujedinjenju. Podsetiću Vas da su njihovi napori da se spreči povezivanje dve države naročito bili usmereni na područje Raške oblasti odnosno nekadašnjeg Novopazarskog sandžaka posle završetka Berlinskog kongresa 1878. godine.
Treći princip je zadržavanje statusa kvo utvrđenog na Berlinskom kongresu kada je glavni gospodar Balkana postala Austrougarska preko koje je Velika Britanija ostvarivala svoj uticaj na tom području. Međutim, suštinski britanska politika na Balkanu je i u prošlosti, ali manje više i danas duboko prožeta rusofobijom koja se naročio intenzivno promoviše preko štampe (Times, Daily News), ali i preko elektronskih medija i društvenih mreža. Naravno, britanska politika prema Srbiji je tokom prošlosti bila prožeta i srbofobijom kao rukavcem rusofobije, i ona je kulminirala pre nekoliko godina kada je britanska diplomatija u Savetu bezbednosti UN pokušala da nametne Rezoluciju o genocidnosti srpskog naroda. Podsetiću da čak i nacisti i Nemačka na Nirnberškom procesu 1946. godine nisu osuđeni zbog genocida u Drugom svetskom ratu. Zahvaljujući ruskom vetu, na svu sreću, osujećena je namera Velike Britanije da Srbe proglase genocidnim narodom. Suštinski, britanska politika na Balkanu, ali i prema srpskom narodu je često kroz prošlost bila neprincipijelna i zasnivala se na principima dvostranih standarda.
PORTAL083:Političari koji svoju agendu zasnivaju na antisrpstvu, često u negativnom kontekstu spominju memorandum SANU iz 80-ih godina prošlog vijeka. Koliko je memorandum uticao na buđenje ideje srpskog integralizma?
Aleksandar Rastović: Memorandum SANU nije bio niti dovršen ni zvaničan dokument SANU i on se 1986. godine volšebno pojavio u javnosti. Dokument su pisali najugledniji akademici poput Vasilija Krestića, Antonija Isakovića, Koste Mihailovića, Radovana Samardžića, Mihaila Markovića, LJubiše Rakića, Nikole Pantića, Miroslava Pantića. Suštinski, Memorandum je dao ocenu nepovoljnog položaja Srbije i srpskog naroda u SFRJ, posebno na prostorima Hrvatske i Bosne i Hercegovine, kao i upozoravao na krizu jugoslovenske privrede i društva što se posebno reflektovalo kroz sve veće ekonomsko zaostajanje krajeva u kome su većinski živeli Srbi. Ukazivalo se i na izuzetno težak položaj Srba na Kosovu i Metohiji izazvanog neprestanim nasilnim delovanjem albanskog separatizma.
Takođe, pisci ovog dokumenta su samo tražili da se položaj Srbije i srpskog naroda izjednači sa statusom drugih jugoslovenskih naroda što je podrazumevalo promenu Ustava iz 1974. godine i da prestane progon i iseljavanje Srba sa Kosova i Metohije.
Memorandum nije bio nikakav velikosrpski dokument, niti se može tako posmatrati, iako se i tada kao i danas smatrao pogonskim gorivom za ostvarivanje velikosrpskih ciljeva. Nažalost toj hajci protiv tvoraca Memoranduma, SANU i srpskog naroda pored partijskih rukovodstva Hrvatske i BiH su se pridružili i funkcioneri iz Srbije, valjda s namerom da izraze solidarnost sa svojim tamošnjim partijskim kolegama.
Inače, krilaticu Velika Srbija izmislio je Karl Buol fon Šauenštajn, inače austrijski ministar spoljnih poslova između 1852. i 1859. godine. Cilj je bio da se onemoguće nacionalnooslobodilačke težnje srpskog naroda koji je težio nacionalnom oslobođenju i ujedinjenju sa maticom Kneževinom Srbijom i da se skrene pažnja sa namera habzburških vlasti da asimiluju srpsko stanovništvo na svojoj teritorji. Zastupnici teze o Velikoj Srbiji optuživali su srpsku intelektualnu i političku elitu od cara Dušana, preko Dositeja Obradavića, Vuka Stefanovića Karadžića, kneževa Miloša i Mihaila Obrenovića, kralja Aleksandra Karađorđevića do Slobodana Miloševića da su nameravali da formiraju velikosrpsku državu koja bi asimilirala sve ostale narode na svojoj teritoriji. Ovdje se radilo o klasičnoj zamjeni teza, jer od Ante Starčevića, oca hrvatskog naroda i vođe Narodne stranke pa nadalje u hrvatskoj političkoj eliti preovlađuje narativ o postojanju samo jednog, političkog naroda na prostorima Hrvatske, a to su Hrvati dok Srbe treba asimilovati, iseliti ili uništiti.
PORTAL083: Da li je za realno očekivati promjenu u odnosima između Srbije sa jedne i Velike Britanije i SAD sa druge strane i koliko će taj proces trajati?
Aleksandar Rastović: Mislim da sadašnje državno rukovodstvo Srbije vodi mudru politiku održavanja dobrih odnosa kako sa državama članicama Evropske unije i SAD, ali i sa našim tradicionalnim partnerima kao što su Rusija, Kina, zemlje BRIKS-a, arapske zemlje odnosno države članice nekadašnjeg nesvrstanog pokreta. Srbija se trudi da poboljša odnose sa SAD, jer je nelogično da su ti odnosi, ne našom krivicom, bili narušeni prethodne tri i po decenije. Podsetiću Vas da smo mi diplomatske odnose sa SAD uspostavili još 1882. godine i da smo sa ovom silom imali savezničke odnose kako tokom Prvog tako i u Drugom svetskom ratu. Sličnu poziciju treba graditi i sa Velikom Britanijom iako je ova država, kao što sam napomenuo, često zauzimala negativan stav prema Srbiji i srpskom narodu kroz istoriju. Takođe, dobro je što naše rukovodstvo zauzima poziciju vojne neutralnosti, pre svega zbog našeg osjetljivog geostrateškog položaja, i gorkog iskustva iz najnovije prošlosti kada je izvršena NATO agresija na našu zemlju. Naša pozicija je posebno osetljiva zbog Kosova i Metohije, jer deo međunarodne zajednice želi da nas natera da priznamo postojanje te tvorevine, što je za nas potpuno neprihvatljivo i niko na to ne može da pristane jer bismo poništili suštinu našeg nacionalnog i državotvornog bića. Za nas je važno da u budućnosti vodimo izbalansiranu politiku, jer je to jedini način da uz, naravno, uvažavanje novih realnosti u svijetu ostvarimo svoje državne i nacionalne ciljeve.
odličan intervju