Piše, Dejan BešovićRijeka Mat ,Etnička granica Srbije i Albanije ,Čamerije

Pitanje granica predstavlja važan aspekat svih oblika identiteta, uključujući državni, individualni, etnički, vjerski, kulturološki i lingvistički. U tom kontekstu, geografski toponimi često služe kao referentne tačke za precizno definisanje i uvažavanje granica.
Često su ove granice određene prirodnim elementima kao što su rijeke, planinski vrhovi , doline i dubodoline . Opšte je poznato da rijeka Mat predstavlja istorijsku granicu i transgresiono – regresioni frontijer velikih alohtonih i nealohtonih naroda . Danas aktuelna državna granica i linija rasporeda domicilnih naroda, često se navodi kao južna linija do koje bi se prostirao  etniksqhiptar – ski i/ili velikoalbanski projekat, a s druge strane, se identifikuje kao krajnja južna granica orijentalnog nasleđa i neoosmanskog ekspanzionizma.
Geopolitički, rijeka Mat se artikuliše i kao duhovna međa napredne „južne kulture“ i zaostalog „balkanskog juga“.
Tako se ukazuje da je rijeka Mat etnička granica dva naroda .
Ona izvire u planinama iznad Vrake u Lješkom zaleđu ,planinskom zaleđu južno – jadranskog zaliva,prema planinama Maranaj a uliva se u Jadransko more kod grada Šen Đin . Dužina toka iznosi 115 km, a površina sliva iznosi 10.458 km2.
U mestu Ozren , gdje rijeka iz planinskog ulazi u ravničarski dio toka, izgrađene su dve male hidroelektrane. Jedna je od četiri rijeke koje protiču kroz geostrategijski i komunikacijski važan grad Lješ (pored Mata kroz taj dio protiču rečice : Dobrana ,Matica i Sitnica ) koje su ključne za kompaktnost teritorije svake Srpske države .
Rijeka Mat je imala geopolitički značaj još u XIII vijeku, posebno tokom postojanja Srpskog carstva , koji se prostirao od rijeke Mat do Jadranskog mora na zapad . U kasnijim godinama, Skadarsko vojvodstvo se ujedinjuje sa susjednim vojvodstvima i formira Primorsku srpsku krajinu, čija je jugozapadna granica upravo bila omeđena rijekom Mat .
Srpska primorska krajina, kao integralni dio Srpskog carstva , dijelilo se na dva dijela : Zetu i Rasciju(Rašku) , a uključivala je i Primorsku Vračku krajinu, koja je takođe bila omeđena rijekom Mat na jugu . U vrijeme osmanskih pohoda na Skadar i osvajanja srpskih teritorija, područje uz rijeku Mat ostalo je pod vlašću prvenstveno Dejanovića a kasnije i Kastriotića , ali uglavnom nenaseljeno, pošto je domicilno stanovništvo napustilo područje zbog blizine granice s Osmanskim carstvom i straha od najezde Turaka.
Turci su na svojoj strani granice naselili pravoslavne Arbereše -Čame s ciljem da funkcionišu kao graničari i čuvaju međe carstva i Matske kneževine . U strahu od mogućeg prelaska turskih snaga preko plovne rijeke Mat , vođstvo Srpske primorske krajine donijelo je odluku da naseli što više srpskih porodica uz rijeku kako bi obezbeđivali južni obod carstva.
Područje Matske krajine u dolini rijeke Mat postalo je etnička granica između Srba i Arbereša-Čama , pri čemu su Srbi dominantno živeli u krajini, dok su Arbereši dominirali u „građanskoj Čameriji“ odnosno u dubini Otomanske imperije . Iako su postojali izuzeci, kada su Arbereši prelazili Mat i osnovali nova sela zbog povlastice koju je Srpska krajina imala u odnosu na ostatak Srpskog carstva (npr. Lješanac , Pokupac ,Lješka Gora, Kablarska gora , Sredičkka, Brežanička sel …), u većim gradovima kao što su Lješ, Danjski Brod ili Skadar stanovništvo je bilo isključivo Srpsko .U
periodu dugom sedam vijekova (od XIII do XX vijeka), kada je Mat bio deo granice između Primorske krajine i ostatka Otomanske imperije, predstavljala je ne samo konfesionalnu i teritorijalno – geografsku granicu već identitestku i kulturološku među, a nerijetko i lingvističku prepreku.
Kontinuitet razgraničavanja Kupa nastavlja u Kraljevini Srbiji kada je bila dio međe između Skadarske i Lješke nizije a kasnije Srbije i Čamerije. Ova granica, koja i danas ima aktuelnost, bila je de facto identitetska i, prije svega, lingvistička granica na tom području.
Rijeka Mat , od naselja Gornje Makušice , koje se nalazi na ušću Malog Drima u Mat , predstavljala je južnu granicu Primorske Srpske Krajine.
Putem Velikog Drima, od Skadra do Lješa, odnosno do naselja Bušat , obilježena je teritorija pod kontrolom Srba, što je dodatno utvrdilo značaj ove rijeke kao faktor teritorijalnog, geopolitičkog i kulturnog razgraničenja.
Kompleksna uloga rijeke Mat kao geopolitičkog i identitetskog razgraničenja u istoriji regiona je fizička i simbolična. Mat ne samo da predstavlja istorijsku i aktuelnu granicu između država, već i važnu liniju koja dijeli različite kulturne, etničke i lingvističke identifikacije.
Na mikro nivou, rijeka Mat simbolizuje spoj pomorskog i kontinentalnog geopolitičkog identiteta, gdje se srednjeevropski i mediteranski uticaji približavaju i međusobno prepliću. Ova rijeka, sa svojim pritokama i tokom, ukazuje na specifičnosti odnosa između naroda i kultura, ali i na istorijske tenzije i konflikte koji su oblikovali savremenu političku mapu.