Piše: Dejan Bešović(prvi deo), Srbi u Albaniji,Srpska bratstva u Vraki i Kamenici

Vraka je srpski okrug u Albaniji, severno od Skadra, između rukavaca Prokleta i Skadarskog jezera. Kroz njega protiče reka Vraka, koja se uliva u Skadarsko jezero. U njemu su tokom 19. veka nastala sela: Raš, Kule, Stari ili Vezirov Borič, Mladi ili Muhtarov Borič sa zaseokom Kotrobudan, Gril i Omara sa zaseocima Turalija i Begove ili Kranjska kuća. Sva ova sela bila su naseljena isključivo srpskim stanovništvom pravoslavne veroispovesti. Vraki gravitiraju susednim selima Zetska Kamenica-Metoh Manastira Hilandar, koji su Vračani koristili kao odskočnu dasku za prelazak u Zetu i Crnu Goru, i Derignjat (južno od Skadra ispod brda Brdice-Berdice ) gde je bilo srpskog i malesorskog stanovništva. Vrački kraj se nalazi u oblasti Koplika (Kopljanika) srednjovekovnog Pilota, kojom su vladali Dukađini, a njeni stanovnici su se zvali Dukađinci. Kroz Vraku je prolazio srednjovekovni karavanski put od Danja na ušću Drima u Jadran u unutrašnjost Srbije. nalazilo se sedište opštine i žandarmerije, vračanska crkva i škola. Na Prokletijama iznad Vrke živeli su Maljesori iz Arbana, katolici, koji su sebe nazivali Dukađinci. Živeli su na neplodnoj zemlji, bili su gotovo nezainteresovani za poljoprivredu, a bavili su se stočarstvom. Bili su organizovani u plemenske zajednice, udružene u sedam barjaka: Šoši, Šalje, Džanje, Nikovići, Martići Gurakućići i Putići. U ravnici prema Skadru, selo Štoj stvorili su hercegovački iseljenici iz Nikšića, Spuža, Podgorice i Zete 1880. godine (oko 200 kuća). Pored obale Skadarskog jezera, a u ataru Vrake, nalazila su se imanja Krajine iz Krajine ispod Rumije sa pet-šest kuća, muslimana iz Arbere, koji su bili u stalnom sukobu sa Arbanima katolicima iz Malesije, pa su imanja davali u zakup Vračanima i iselio se u Krajinu. Najezdom Turaka u 15. vijeku plodna Vračka ravnica postaje poprište bitaka i seobe iz nje u planinske krajeve Crne Gore i Brda. Njeno stanovništvo se proredilo, tako da je krajem 17. i početkom 18. veka gotovo nestalo. Ipak, u njemu je postojao nekakav kontinuitet života, savremeni Vračani doseljeni početkom 19. veka zatekli su u svakom selu po tri-četiri čifčije kuće, napuštene od čifčija, trošne, bez patetike i tavanica ili sa mali prozori. Radno zemljište je preraslo u livade i pašnjake. Savremene porodice doseljavaju se u Vraku od početka 19. veka iz stare Crne Gore, Zete, Brda i taj proces traje već šezdeset godina. Na takav zaključak upućuju rodoslovi doseljenika sa Vraca i njihove priče s početka 20. veka, ljudi koji su doživeli duboku starost i pamtili doseljavanje svojih i drugih srodnika. Uzroci njihovog raseljavanja i doseljavanja u Vran bili su siromaštvo, „glad za zemljom“, nesporazumi i sukobi sa vlašću, a najviše zbog „krvnog duga“. Naseljavanje Vrake počelo je 1810-13. godine, kada je uspostavljeno prividno primirje između skadarskog vezira i crnogorskog vladike Svetog Petra Prvog – Njegoša, zbog prodora francuske vojske na Balkan i istočnu Evropu. Tom prilikom povezivanje Skadra omogućilo je naseljavanje Crnogoraca i Brđana u Zetsko polje, koje je bilo pod turskom vlašću. Doseljene porodice u Zeti odselile su se u okolinu Skadra i naselile se u Vraki.

Prve porodice su se naselile u selu Rašu (Vujačići, Pelevići, a potom Ceklići, Martinovići i Senići) i Grilu (Đurčevići). Do 1920. godine u Vraku se naselilo tridesetak porodica. Od njih su rođene četiri generacije do 1934. godine. Poslednji su se doselili Brajovići, a nešto pre njih (1861) Rešetari. Dve generacije njih su rođene u Vraki (do 1934. godine). Porodice su se množile i prerasle u rodove i bratstva u bliskom srodstvu. Između 1900. i 1933. godine u Vraki i u susednoj Kamenici i nešto udaljenijem Derignatu zabeleženo je 59 rodova.

Pominjemo ih po redosledu broja porodica. Matanovići su u Vraku došli iz sela Krajnji Dol u Ćeklićima. Pripadaju širem bratstvu Kaluđerovića. Žive u Starom i Mladom Boriču i u Grilu. Porodica Pelević je poreklom sa Pelevog Brijega u Bratonožićima. Dva brata Simo i Ceko dolaze iz Bratonožića u Zetu, u Golubovce, gde Ceko ostaje (od njega su Cekovići), a Simo odlazi u Vraku oko 1920. godine. Simovi potomci žive na begovskom imanju u selu Rašu, a potom i na kupljenoj zemlji u selu Mladom Boriču. Krstovići su najstariji stanovnici Vrake a drugi deo dolazi u Vraku u Derignjatu iz Hota, a ima ih u Zeti i Limljanima u Crmnici. Četiri brata Krstovića iz Derignjata osvetila su se uoči seobe (1934) i sklonila se u Zetu. Njihove porodice sele u Vraku.

Pridružuju im se odbegli Krstovići posle tri godine, otkako im je krv oproštena. Žive u Grilu, Omari i Mladom Boriču. Slove za najstariju Srpsko pravoslavnu ,svešteničku porodicu joj od vremena Svetog Save Nemanjića .Martinovići su u Vraku došli iz sela Bajice kod Cetinja. Lazar Simov Martinović došao je sa svoja četiri sina sredinom 19. veka u Zetu, a iz Zete u Vrak, u selu Raš.