Radi boljeg razumevanja aktuelnog stanja na Bliskom istoku, važno je upoznati se sa osnovnim karakteristikama jedne od zaraćenih strana. U ovom slučaju, to je pokret Hezbolah, najpoznatiji i najmoćniji iranski „proksi“ (ispostava) u ovom regionu.
Hezbolah (arap. حزب الله, ili Hizbolah) u bukvalnom prevodu znači „Božja stranka“ iliti „Partija Boga“. Ključni razlog za nastanak Hezbolaha nije, kako se to često misli, građanski rat u Libanu i izraelska okupacija južnog Libana 1982.godine.
Ovaj rat je samo ubrzao proces stvaranja pokreta, te mu dao dobru legitimacijsku osnovu i početni uzlet, jer je veliku popularnost, pristalice i publicitet Hezbolah stekao u svojim čuvenim akcijama protiv Amerikanaca, Izraelaca i ostalih stranih vojski u Libanu.
Politički događaj koji je zapravo uslovio, u suštinskom smislu, nastanak Hezbolaha, jeste revolucija u Iranu 1979. godine, kojom je srušen šahov režim, oborena monarhija i naredne godine stvorena Islamska Republika Iran na čelu sa ajatolahom Rukolahom Homeinijem.
Neretko su isti ljudi bili inspiratori i kreatori i jednog i drugog događaja; kako islamske revolucije tako i stvaranja Hezbolaha. Ako je čedo revolucije u Iranu bilo stvaranje Islamske Republike, onda je „prvo dete“ Islamske Republike upravo pokret Hezbolah u Libanu.
Pokret Amal, do tada glavno mesto okupljanja šiita u Libanu, počeo je da slabi početkom sedamdesetih godina 20. veka i da se sve više „sekularizuje“ tako da je vođstvo stranke od šiitskih klerika prešlo u ruke više srednje klase, oličene u advokatu i novom vođi Amala Nabihu Beriju, koji je pokret preuzeo 1979. godine.
Za to vreme su se mladi Libanci šiiti usmeravali ka religijskom obrazovanju i našli ga tamo gde i brojne generacije pre njih, u šiitskim školama u al-Najafu ili Karbali (šiitskom svetom mestu) u Iraku.
Tamo su se školovali Subi al-Tufajli i Abas al-Musavi, koji je nakon toga imao veliku ulogu u vođenju Hezbolaha po osnivanju. Al-Musavi je osnovao religijski seminar u Baalbaku u Libanu, koji će pohađati i potonji lider Hezbolaha Sajid Hasan Nasralah, kome je al-Musavi bio učitelj i usmeravač.
U političkom smislu, sledili su učenja i praksu Homeinija, jednog od osnivača modernog političkog islam(izm)a. Kao što je ranije rečeno, rat u Libanu i naročito izraelska okupacija (pretežno šiitskog) juga zemlje, samo je ubrzalo stvaranje i rast Hezbolaha. Drugi i dugotrajniji ulazak Izraela u Liban 1982. godine u sklopu operacije „Mir za Galileju“ označio je i nastanak i uspon Hezbolaha. To su i sami Izraelci primetili (ali prekasno), pa je bivši izraelski premijer Ehud Barak rekao u izjavi za Njuzvik 18.jula 2006 godine: „Kad smo ušli u Liban nije bili Hezbolaha. Dočekani smo sa mirišljavim pirinčem i cvećem od strane šiita sa juga. Naše prisustvo tamo je stvorilo Hezbolah.“
Umesto povlačenja nakon obavljenog posla kao tokom prvog upada u Liban 1978. godine tokom izvođenja „Operacije Litani“, duže zadržavanje Izraela ovaj put im se dugoročno obilo o glavu a glavni pobednik je bio Hezbolah. Isto je primetio i bivši premijer Izraela, Jicak Rabin, koji se protiv Hezbolaha borio „na terenu“ dugi niz godina, već 1987. godine kada je rekao kako je tom prilikom Izrael „pustio duha iz boce”.
Novog protivnika je bilo dosta teško savladati jer je on bio već onda u velikoj meri, po njegovim rečima: „ …specifičan entitet- istovremeno politički pokret, gerilska vojska, teroristička organizacija i produžena ruka iranskog režima.“ Jedna od najvećih akcija sa početka delovanja koju je Hezbolah izveo jeste simultani napad na američke i francuske kasarne u Bejrutu 28.oktobra 1983.godine, gde je poginulo više stotina ljudi a Hezbolah proslavljen kao simbol otpora i borac protiv okupacije Libana.
Iz Libanskog građanskog rata je Hezbolah izašao kao pobednik, učvrstivši se kao glavni predstavnik libanskih šiita, potisnuvši do tad dominantnu stranku Amal u drugi plan. Učvrstivši se u južnom Libanu, pokretao je česte akcije granatiranja i raketnih napada na sever Izraela, koje su izazivale reakcije izraelske vojske, što je bio efekat koji je Hezbolah i priželjkivao. Takva je bila npr. operacija „Odgovornost“ sa proleća 1993. godine, koju je Izrael pokrenuo kao odgovor na eskalaciju sukoba sa Hezbolahom u zoni bezbednosti u južnom Libanu i zbog lansiranja raketa na severni deo Izraela, ili ona tri godine posle toga, operacija „Plodovi gneva“ iz aprila 1996. godine.
Najpoznatiji je svakako kratkotrajni rat Izraela i Hezbolaha 2006. godine, koji je usledio nakon više čarki sa obe strane, što pokazuje koliko je primirje između ovih sukobljenih strana samo privremeno, krhko i uvek pod pritiskom „isposlovano“.
Hezbolah je počeo kao paravojna, teroristička organizacija, postao je u međuvremenu simbol i „pokret otpora“ te posle rata ušao direktno u politiku kao stranka, maltene samostalno došao na vlast u jednom trenutku, bio i ostao „država u državi“ i ispostava strane države u Libanu- Irana.
Čudnu poziciju i „upotrebnu vrednost“ koju Hezbolah ima u Libanu dobro je sublimirao jedan od demonstranata u Bejrutu, na svojevremenom protestu u jeku krize zbog mogućnosti da Hezbolah dođe na vlast: „Hezbolah, kao vlada, naravno da moraju da odu. Ali kao pokret otpora protiv Izraela, naravno da ne.“
Hezbolah je jedna od najvećih i najbolje ispoljenih posledica velikog arapskog (i/ili muslimanskog) buđenja iz druge polovine 20.veka. To važi za šiite naročito. Pošto su najduže od svih bliskoistočnih muslimana bili u centru pažnje kolonijalnih sila (za razliku od većine Bliskog istoka kojim su vladali Otomani, istoverna monarhija i kalifat), Iranci su se prvi pobunili protiv kolonizacije i ekonomske eksploatacije svoje države, prvi put privremeno 1948.godine (epizoda sa Mohamedom Mosadegom i „Anglo-iranskom naftnom kompanijom“), drugi put 1979. mnogo ozbiljnije i dugoročnije- što traje do danas.
Tu je na simbolički način rođen i Hezbolah, kao ideološko čedo iranske revolucije. Prešao je put od (samo) terorističke i gerilske grupe do toga što je danas; politička partija, dobrotvorna ustanova koja školuje, leči, opskrbljuje, zapošljava, ima svoje medije i organizacije preko kojih širi uticaj i mobiliše ljude za svoj cilj. A on je isti od osnivanja- stvaranje državnog sistema poput onog u Islamskoj Republici Iran.
U međuvremenu je, uprkos verskim razlikama (suniti i šiiti) postao najvažniji izvor finansiranja, oružja i obuke za palestinski Hamas, gde se on zbog inertnosti i „flertovanja“ sa Zapadom od strane režima država sa sunitskom većinom, okrenuo šiitima kao nekome ko neprikosnoveno i principijelno učestvuje u sukobu protiv Sjedinjenih Američkih Država i Izraela.
Ovim je Hezbolah stekao „nogu u vratima“ Izraela što se naročito vidi u poslednjih godinu dana rata u Gazi i sada na severu Izraela/jugu Libana. Iako nije „završio posao“ što se tiče Gaze (koji god bio krajnji cilj tog rata), Izrael se ipak više usmerava na Hezbolah kao dugoročno gledano veću pretnju i problem po njihove nacionalne interese u regionu.
Napadom na Hezbolah radi se na uvlačenju Irana u rat gde bismo onda imali sukob dve faktički nuklearne sile (Izrael negira da ima nuklearni arsenal ali je jasno da ga poseduje a Iran je veoma blizu da ga formira ili ga već ima i drži u tajnosti), iza kojih stoje tri vojno najmoćnije zemlje sveta- SAD iza Izraela i Rusija iKina iza Irana (manje direktno ali svakako prisutno). Iran i njegovi „proksiji“ su jedino što preostaje Izraelu da „očisti“ da bi uspostavio dominaciju u regionu (uz savez sa sunitskim državama preko SAD), dok „jedino“ što Iran ima da uradi da zadobije dominaciju u regionu jeste da porazi (uništi?) Izrael gde bi onda opao moć i uticaj SAD u regionu Bliskog istoka a „kolebljivi“ sunitski režimi gledali da se „prešaltaju“ na stranu „šiitske poluosovine/polumeseca“ tj. „osovine otpora“ koju predvodi Iran.
Ulozi su veliki, tako da ne treba očekivati da bilo koja strana odustane od svojih zacrtanih ciljeva, niti da se ovaj „Gordijev čvor“ reši preko noći, možda čak i bez velikog regionalnog rata. Potencijalno, ne daj Bože, i nuklearnog.
